Ông Hứa Tùng Châu với CMND đã hết hạn và 20 năm nay chưa thể làm lại được vì chưa có hộ khẩ u - Ảnh: TUYẾT MAI

Vòng luẩn quẩn hộ khẩu - chứng minh nhân dân

Lúc nhỏ, ông Hứa Tùng Châu (54 tuổi, hiện sống tại Q.Tân Phú) ngụ tại địa chỉ 57 Trương Vĩnh Ký (nay là đường Nguyễn Văn Bảo), P.4, Q.Gò Vấp, TP.HCM và được nhập hộ khẩu theo bà nội.

Năm 1984, ông Châu 19 tuổi được cấp chứng minh nhân dân (CMND). Sau đó, ông Châu tham gia lực lượng thanh niên xung phong, không cư trú tại địa phương nên bị xóa tên khỏi hộ khẩu.

Ít lâu sau, ông Châu xuất ngũ về nhà nhưng không được nhập lại hộ khẩu mà chỉ được cấp sổ tạm trú có thời hạn (KT3).

Từ thời điểm này, ông Châu đi làm thuê và ở nhiều nơi. Đến năm 2017, khi cha ông Châu và bà nội mất thì gia đình bán nhà. Từ đó đến nay, ông Châu chỉ có CMND được cấp từ năm 1984, hiện CMND này đã hết hạn.

Khi ông Châu đến cơ quan công an để đổi CMND thì cán bộ tiếp nhận hồ sơ trả lời không thể làm được do ông không có hộ khẩu thường trú.

Không chỉ ông Châu, chị Nguyễn Thị Huỳnh Trang (35 tuổi, ngụ Q.5) cũng gặp tình cảnh tréo ngoe như vậy.

Cha của chị Trang là ông Nguyễn Văn Bé, có hộ khẩu tại địa chỉ số 414B lầu 2 đường Hàm Tử (nay là đường Võ Văn Kiệt), P.5, Q.5, TP.HCM. Gia đình chị Trang sinh sống tại căn nhà này từ năm 1982 nhưng ông Bé không nhập hộ khẩu cho vợ và hai người con.

Năm 1999, ông Bé mất và đến năm 2000, Nhà nước giải tỏa khu vực này để làm đại lộ Đông Tây nên gia đình chị chuyển đi nơi khác sinh sống. Vì không có hộ khẩu thường trú nên cả nhà chị Trang đều không có CMND.

Việc không có giấy tờ tùy thân khiến chị Trang gặp nhiều khó khăn, không có cơ hội tìm được công việc tốt, thậm chí đến thuê nhà trọ chị cũng không dám đi xa vì chủ nhà trọ e ngại, không cho thuê.

"Từ khi trưởng thành, chị em tôi nhiều lần đến các cơ quan có thẩm quyền để xin cấp CMND nhưng đều bị từ chối vì không đủ điều kiện, thủ tục" - chị Trang kể.

Phải có người bảo lãnh nhập hộ khẩu

Nhận định về những trường hợp trên, đại diện Phòng cảnh sát quản lý hành chính về trật tự xã hội - Công an TP.HCM cho biết đã có kế hoạch 916 để hướng dẫn giải quyết những trường hợp không có giấy tờ tùy thân như nêu trên từ năm 2016.

Cụ thể, người dân có chỗ ở hợp pháp ở đâu thì được đăng ký tạm trú/thường trú ở đó. Những trường hợp kể trên đã bị xóa hộ khẩu từ lâu, nhà đã bán hoặc đã bị giải tỏa không nhập lại hộ khẩu được. Nhưng những người này có gốc tại TP.HCM nên họ sẽ được đăng ký thường trú lại gốc TP với điều kiện có chỗ ở hợp pháp.

Chỗ ở hợp pháp có thể là nhà của cá nhân hoặc nhà cho thuê, cho mượn, cho ở nhờ. Một cơ quan, tổ chức, cá nhân nào đó có nhà cho thuê, cho mượn, cho ở nhờ thì phải đảm bảo diện tích bình quân trên đầu người (hiện nay ở TP.HCM vẫn áp dụng diện tích bình quân 5m²/người).

Đồng thời, cá nhân, tổ chức có nhà cho thuê, cho mượn, cho ở nhờ phải làm hợp đồng, ra công chứng việc cho những người thuộc trường hợp như nêu trên thuê, mượn, ở nhờ.

Những trường hợp này thì không công chứng được do không có CMND hoặc CMND hết hạn thì người dân có thể ra UBND xác nhận cam kết cho ở nhờ và đảm bảo diện tích bình quân theo quy định thì mới được đăng ký cư trú.

Tất cả những trường hợp muốn có sổ hộ khẩu hoặc sổ tạm trú đều phải chứng minh được chỗ ở hợp pháp (ở nhờ hoặc chính chủ). Tuy nhiên, hầu hết những người rơi vào hoàn cảnh trên đều là người lao động có hoàn cảnh khó khăn, không có nhà theo diện chính chủ thì chủ nhà trọ phải có cam kết cho người này ở nhờ trong nhà mình.

Nếu chủ nhà trọ đồng ý cho người này ở nhờ và cho đăng ký tạm trú thì người này được cấp sổ tạm trú. Tương tự, nếu chủ nhà trọ đồng ý cho ở nhờ và cho đăng ký thường trú thì người này được cấp sổ hộ khẩu.

"Việc đăng ký cư trú thì rất đơn giản. Vấn đề ở đây là chủ nhà trọ nào đồng ý cho ở nhờ và cho đăng ký tạm trú/thường trú vào nhà mình. Nếu như không được sự đồng ý của chủ nhà trọ thì những người như kể trên sẽ không thể có sổ hộ khẩu. Mà muốn làm CMND/căn cước công dân thì buộc người này phải có sổ hộ khẩu" - vị này nhấn mạnh.

Bình luận về vấn đề trên, luật sư Bùi Thành Luật (Đoàn luật sư TP.HCM) cho rằng CMND là loại giấy tờ tùy thân của công dân do cơ quan công an có thẩm quyền chứng nhận, nhằm bảo đảm thuận tiện việc thực hiện quyền, nghĩa vụ công dân trong đi lại và thực hiện các giao dịch trên lãnh thổ Việt Nam. Vì thế, CMND không có quan hệ bắt buộc với việc thường trú.

Thế nhưng khi công dân muốn cấp, cấp đổi, cấp lại CMND thì phải xuất trình hộ khẩu thường trú. Việc yêu cầu xuất trình hộ khẩu khi làm CMND phát sinh sự luẩn quẩn giữa hộ khẩu và CMND trong một số trường hợp.

"Điều này có thật sự cần thiết hay không? Vì quy trình và việc thực hiện cấp CMND là giúp cho cơ quan nhà nước thẩm quyền có thể kiểm soát quản lý hành chính, trật tự trị an xã hội" - luật sư Luật đặt vấn đề.

Gặp rắc rối sau khi đổi CMND nhiều lần

TTO - Nhiều người dân phản ảnh sau khi thay chứng minh nhân dân (CMND) lần thứ 3 thì gặp phiền toái khi thực hiện các giao dịch vì bị yêu cầu phải xác nhận lại số CMND lần đầu.