Con người là loài thông minh ở bậc cao nhất và duy nhất trong số các sự sống trên Trái đất hiện nay. Chúng ta phát triển ngôn ngữ, chữ viết, lao động và sáng tạo các tiến bộ khoa học kỹ thuật vượt bậc để làm chủ Trái đất - Ảnh: ISTOCKPHOTO

Chúng ta có thể tìm về lịch sử nhưng lại khó biết được tương lai. Cụ thể là đến nay khoa học không thể khẳng định liệu có sự kiện nào xảy ra đe dọa sự tồn vong của loài người như đối với loài khủng long hay không.

Trong giả định rằng một ngày nào đó con người biến mất, một loài thông minh sẽ tiến hóa mạnh mẽ và thay thế, chiếm lĩnh làm chủ Trái đất, với công nghệ giải trình tự gene hiện đại và sự hiểu biết của chúng ta về sự tiến hóa, các nhà khoa học đã đưa ra các dự đoán có thể xảy ra.

Theo nghiên cứu từ Đại học Manchester (Anh), một đặc điểm giúp con người tiến hóa, trở nên thông minh và suy luận là bàn tay khéo léo. Để hoàn thành vai trò sinh thái tương tự như con người, loài thay thế sẽ cần phải phát triển một năng lực tương tự để thao tác các vật thể. Nói cách khác, loài đó cũng phải có bàn tay với các ngón linh hoạt như con người. Và đó chính là loài tinh tinh.

Các nghiên cứu khoa học phát hiện con người và tinh tinh có bộ gene giống nhau tới 98%. Sự tương đồng về kích thước cơ thể, đặc tính sinh sản, cấu tạo bộ xương là những yếu tố khiến chúng ta tin rằng đây là loài có thể phát triển tiến hóa và thay thế chúng ta một ngày nào đó. Quá trình này có thể mất tới hàng triệu năm.

Thế nhưng theo các nhà khoa học, chính vì sự tương đồng quá lớn này, nếu xảy ra bất kỳ thảm họa nào đủ mạnh để con người biến mất thì cũng có khả năng quét sạch tinh tinh.

Tinh tinh là loài có cấu tạo gene rất giống con người - Ảnh: GETTY

Do vậy, ứng cử viên sáng giá thứ hai là loài chim.

Cách đây 66 triệu năm, những con khủng long to lớn tuyệt chủng và những loài nhỏ bé còn sống sót đã tiến hóa dần thành loài chim.

Theo một nghiên cứu được công bố trên tạp chí Science vào năm 2020, các loài chim rất thông minh. Chẳng hạn như quạ và vẹt có trí tuệ sánh ngang với cả tinh tinh. Một số loài chim có thể sử dụng đôi chân và chiếc mỏ khéo léo của mình để móc dây thành móc, học nói được tới 100 từ và làm các phép toán đơn giản, bao gồm cả hiểu khái niệm về số 0.

Các loài chim cũng có thể tụ tập thành đàn lớn, xây dựng các địa điểm làm tổ chung. Nếu con người biến mất, có thể loài chim sẽ đảm nhận vai trò của chúng ta như những động vật trên cạn thông minh và khéo léo nhất.

Một loài động vật khác cũng được đánh giá là rất thông minh và có khả năng tiến hóa cao là bạch tuộc.

Jennifer Mather, nhà nghiên cứu về trí thông minh tại Đại học Lethbridge ở Alberta, Canada, cho biết: Trí thông minh sẽ điều chỉnh hành vi của một loài dựa trên ảnh hưởng từ môi trường sống. Bạch tuộc có thể học cách phân biệt giữa các vật thể thực và ảo. Chúng thậm chí có thể thiết kế môi trường sống của mình bằng cách loại bỏ tảo không mong muốn khỏi ổ của chúng và che chắn "nhà" bằng vỏ sò.

Tuy nhiên, bạch tuộc sẽ khó thích nghi với cuộc sống trên cạn. Lý do là động vật có xương sống thường có sắt trong tế bào máu. Chất này liên kết với oxy rất hiệu quả. Ngược lại, bạch tuộc và họ hàng của chúng có các tế bào máu từ đồng. Các phân tử này vẫn liên kết với oxy, nhưng ít hơn, và kết quả là bạch tuộc bị giới hạn môi trường sống trong vùng nước bão hòa oxy thay vì không khí loãng.

Một "thành phố" của loài mối tại châu Phi - Ảnh: GETTY

Theo nhà nghiên cứu Jennifer Mather, loài động vật trên cạn thông minh nhất và có tác động đến sinh thái nhất là côn trùng.

Côn trùng có thể thích nghi với các loại môi trường khác nhau. Chúng đã tồn tại trong khoảng 480 triệu năm qua. Trong thời gian đó, chúng đã phát triển để tồn tại ở mọi ngóc ngách có thể tưởng tượng được trên Trái đất. Từ bay đến đào hang, bơi và thậm chí xây dựng các tổ phức tạp giống như thành phố của con người.

Côn trùng cũng sống theo đàn và duy trì trật tự một cách rất có tổ chức. Theo một nghiên cứu được công bố vào năm 2017 trên tạp chí Proceedings of the Royal Society B, tổ chức của các đàn kiến ​​và mối có lẽ giống với nền văn minh của con người hơn bất kỳ loài nào khác trên Trái đất. 

Kiến có thể tự "tạo ra thức ăn" bằng việc dự trữ lá để tạo ra nấm, thay vì chỉ đi kiếm ăn phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên như các loài khác. Mối thì có thể giao tiếp trong khoảng cách xa bên trong đàn của chúng bằng cách sử dụng rung động.

Nếu con người tuyệt chủng, có thể những đàn côn trùng này sẽ tiếp quản thế giới.

Tất nhiên, tất cả những điều này chỉ là suy đoán; khoa học hầu như không thể dự đoán thực sự sự tiến hóa sẽ diễn ra như thế nào trên quy mô thời gian địa chất. Có rất nhiều yếu tố bất ngờ gây ra sự biến đổi. Một loài có thể khỏi bờ vực tuyệt chủng nhưng cũng có thể mất đi phần lớn sự đa dạng di truyền.

Loài nào thông minh nhất đại dương?

TTO - Gặp câu hỏi này, nhiều người thường nghĩ đến cá heo. Tuy nhiên bằng nhiều thí nghiệm khác nhau, các nhà khoa học kết luận bạch tuộc mới thông minh nhất.